અનિલ અંબાણી સાથે એવું શું થયું કે બધા પૈસા જતા રહ્યા ?…

એશિયાના સૌથી ધનિક ઉદ્યોગપતિ મુકેશ અંબાણીએ પોતાની કંપની રિલાયન્સ ઇન્ડસ્ટ્રીઝે 22 અબજનું દેવું ચુકવવાનો અંતિમ તબક્કો પૂરો કર્યો છે. બીજી તરફ, તેના નાના ભાઈ અને રિલાયન્સ ADAGના અધ્યક્ષ અનિલ અંબાણી દેવાના દેવાના ભારણથી નાદારી નોંધાવવાની અણી પર છે. તેઓ હવે જીવનને આધ્યાત્મિકતાના માર્ગ પર લઇ જવાનું વિચારી રહ્યા છે. અનિલ અંબાણીએ તેની બધી કંપનીઓ વેચી દીધી છે. તેમ છતાં તેમના પરની જવાબદારી ઓછી થતી નથી. પરિસ્થિતિ એ છે કે અનિલ અંબાણી પાસે દેવામાંથી બહાર આવવાનો કોઈ રસ્તો નથી. હવે આ બંને ભાઈઓ વચ્ચેની દુશ્મનીનો ફાઈનલ સીન છે. ઇતિહાસનાં પાનામાં નોંધાનારૂ આ દ્રશ્ય છે.

મુકેશ અંબાણીની 2018માં કુલ 43 અબજ ડોલરની સંપત્તિ હતી, જે હાલમાં 56.5 અબજ ડોલર છે. સપ્ટેમ્બર 2019 સુધીમાં, અનિલ અંબાણી પર 12.40 અબજ ડોલરનું દેવું હતું. અનિલ અંબાણીએ ગયા અઠવાડિયે UKની કોર્ટમાં કહ્યું હતું કે, અત્યારે તેમની કુલ નેટવર્થ ઝીરો છે. ગુરુવારે અનિલ અંબાણી 61 વર્ષના થયા. 2008માં તે 42 અબજ સાથે વિશ્વના અબજોપતિ ક્લબનો ભાગ હતા.

તમામ ખાનગી ઇક્વિટી અને અન્ય રૂટ દ્વારા રિલાયન્સ ઇન્ડસ્ટ્રીઝનું દેવું ડિસેમ્બર સુધીમાં ઉતારી દેવામાં આવશે. બુધવારે રાઇટ્સ ઇશ્યૂથી રૂ. 53,125 કરોડની લોન ભરપાઈ કરવાની રકમ ભેગી કર્યા બાદ શુક્રવારે અંતિમ સોદો કરવામાં આવ્યો હતો. દુબઈના મુબાદલાએ જિયોમાં 1.85% હિસ્સો રૂ. 9,093 કરોડમાં ખરીદ્યો છે. તે સાચું છે કે કોરોના વાયરસથી અન્ય મોટી સમૃદ્ધ કંપનીઓની જેમ રિલાયન્સના શેરને પણ નુકસાન થયું છે. ખાસ કરીને તેલની કિંમતોમાં ઘટાડાને કારણે. પરંતુ તે પણ સાચું છે કે તેના સ્ટોકની ખોટ છેલ્લા કેટલાક દિવસોમાં લગભગ રિકવર થઈ છે. આમ ફેસબુકને 5.7 અબજ ડોલરમાં વેચવામાં આવેલા જિઓના હિસ્સાને કારણે થયું છે.

પોતાના નસીબના ભરોસે મુકેશે સફળતાનો નવો અધ્યાય લખ્યો છે. અગાઉ, તે હંમેશા મીડિયા અને ફોટોગ્રાફરોથી દુર ભાગતા હતા અને ભાગ્યે જ ઇન્ટરવ્યુ આપતા હતા. પરંતુ હવે તેઓ ખૂબ બદલાયા છે. માત્ર મીડિયામાં જ નહીં પણ તેમની પોતાની ઇવેન્ટ્સમાં તેઓ તેમના બિઝનેસને પ્રમોટ કરતાં જોવા મળે છે. એટલું જ નહીં, તેઓ વર્લ્ડ ઇકોનોમિક ફોરમ અથવા દાવોસ જેવા આંતરરાષ્ટ્રીય પરિષદોમાં નિયમિત પેનલિસ્ટ તરીકે પણ ભાગ લે છે. માત્ર મુકેશ જ નહીં, તેમની પત્ની નીતા અંબાણી પણ મુંબઈના ઉચ્ચ વર્ગમાં ખૂબ સક્રિય થઈ ગયા છે. કોરોના આવ્યો તે પહેલા સુધી મુકેશ અંબાણીની 27 માળના આલિશાન એન્ટિલિયામાં કઈ ને કઈ મોટા આયોજનો થતા રહ્યા છે.

અનિલ, તેનાથી વિપરિત, લગભગ સંપૂર્ણ રીતે મુસીબતોથી ઘેરાયેલા છે. તંદુરસ્ત ઉત્સાહી અનિલની શારીરિક સ્થિતિ વધુ સારી છે. સવારે 10 માઇલ ચાલે છે. તેમને ઓળખનારા લોકો કહે છે કે અનિલ વધુ ધાર્મિક બન્યો છે અને તે તેની માતા સાથે હિન્દુ ધર્મસ્થાનોમાં પૂજા કરી રહ્યો છે. અનીલ તેના મિત્રોને કહે છે કે, આધ્યાત્મિક ઉન્નતિની તુલનામાં ભૌતિક સફળતા ખોટી છે.

અનિલ હજી પણ વસ્તુઓ સુધારવા પ્રયાસ કરી રહ્યો છે. અને કંપનીઓને બચાવવા અને તેમની બાકીની સંપત્તિને સુરક્ષિત રાખવા માટે આ માટે દિવસના 14 કલાક કામ કરે છે. પરિસ્થિતિથી વાકેફ વ્યક્તિ અનુસાર, અનિલને નાદારી જાહેર કરવાની અને નવી શરૂઆત કરવાની સલાહ આપવામાં આવી છે. પરંતુ અનિલે આ વાતનો ઇનકાર કર્યો છે. તેમનું કહેવું છે કે આ પુનરાગમનની તકને દૂર કરશે.

ડિફેન્સ કોન્ટ્રાક્ટ કરનારી અનિલની એક કંપની પણ નાદારી હેઠળ આવી છે. 1 સપ્ટેમ્બરના રોજ શેરહોલ્ડરની મીટિંગમાં વકીલે કહ્યું કે અનિલના ધંધામાં પૈસા મૂકીને તેણે બધું ગુમાવ્યું. તેણે એમ પણ કહ્યું હતું કે તે તેની વિરુદ્ધ કાયદાકીય પગલા ભરવાનું વિચારી રહ્યા છે. આજકાલ એક ડઝનથી વધુ લેણદારો અનિલની પાછળ પડ્યા છે. તેમાંથી ત્રણ ચીનની સરકારી બેંકોનું એક જૂથ છે જેણે 2012માં રિલાયન્સ કમ્યુનિકેશને પોતાનું નવું નેટવર્ક બનાવવા માટે 925 મિલિયન આપ્યા હતા. આ બેન્કોએ તાજેતરમાં લંડનમાં અનિલ વિરુદ્ધ દાવો કર્યો હતો, જેમાં દાવો કરાયો હતો કે તેઓએ વ્યક્તિગત રીતે લોનની ગેરેંટી આપી હતી.

ફેબ્રુઆરીની સુનાવણીમાં અનિલે દલીલ કરી હતી કે તેણે ક્યારેય વ્યક્તિગત ગેરંટી ઓફર કરી નથી અને તેની પાસે બેન્કોને આપવા માટે કંઈ નથી. તેમણે કહ્યું કે, તેમની હાલની વ્યક્તિગત સંપત્તિ 90 લાખ ડોલર છે, જે 30 કરોડ ડોલરથી વધુની લોન સામે નિર્ધારિત કરવામાં આવી છે. જજ ડેવિડ વેક્સમેને જોકે શંકા વ્યક્ત કરી કે, અનિલની આર્થિક સ્થિતિ ખરેખર આટલી ભયંકર છે. વેક્સમેને કહ્યું, એક ખાનગી જેટ, એક યાટ અને 11-કાર વાળી મોટર પૂલ જોતાં તેઓ નથી માનતા કે અનિલ ફ્રેન્ક થયા છે. વળી, જજે કહ્યું કે મુકેશ તરફથી હંમેશાં ઘણી મદદની સંભાવના હતી.

અદાલતમાં વાંચેલા નિવેદનમાં અનિલે આ અંગે અસંમતિ વ્યક્ત કરી હતી. તેમણે દલીલ કરી હતી કે ભાઈ પાસેથી મળેલી સહાય પુનરાગમન કરવા યોગ્ય નથી. તેમણે કહ્યું, હું પુષ્ટિ કરું છું કે મેં તપાસ કરી છે, પરંતુ હું બહારના સોર્સમાંથી પૈસા એકત્રિત કરવામાં અસમર્થ છું.

ગયા વર્ષે માર્ચમાં મુકેશ અંબાણીના પુત્ર આકાશ અંબાણીના શ્લોકા મહેતા સાથેના લગ્ન ઇતિહાસનાં પાનામાં નોંધાયા હતા. આ એક એવા લગ્ન છે, જેને મોટા-મોટા પંડિતો હંમેશા યાદ રાખશે. લગ્ન સમારંભની શરૂઆત સ્વિસ આલ્પમાં થઈ, દેશભરમાંથી પસંદગીના મહેમાનો તેમના ખાનગી વિમાનથી સેન્ટ મોર્ટિઝ પહોંચ્યા. આ લગ્ન દંપતીને આશીર્વાદ આપીને તેણે તેને યાદગાર બનાવ્યું. આ પછી, બધા મહેમાનો પાછા મુંબઇ આવ્યા અને ત્રણ દિવસ સુધી ભવ્ય રિસેપ્શન ચાલ્યું. જેમાં અંબાણી પરિવાર સાથે જોડાયેલા દેશભરના તમામ શુભેચ્છકોએ ઉપસ્થિત રહીને વર-કન્યાને આશીર્વાદ આપ્યા હતા.

પાછળથી આ ભવ્ય લગ્નની ચર્ચાઓ અખબારોમાં મુખ્ય મથાળા બની હતી. રિસેપ્શનમાં ખાસ કારીગરોએ બનાવેલી મોરની પ્રતિમા આકર્ષણનું કેન્દ્ર રહી. આ બધા સિવાય કન્વેન્શન સેન્ટરની વચ્ચે રાખેલી ભગવાન શ્રીકૃષ્ણની વિશાળકાય પ્રતિમાએ સૌને અભિભૂત કરી દીધા હતા.

લગ્ન એટલા મોંઘા હતા કે તેમાં અબજો ડોલરનો ખર્ચ થયો. મુકેશ અંબાણી જેવી સમૃદ્ધ હસ્તીઓ માટે તે પોકેટ મની બરાબર હતું. મુકેશ અંબાણી રિલાયન્સ ઇન્ડસ્ટ્રીઝના અધ્યક્ષ છે, જે ઓઇલ રિફાઇનરી, કેમિકલ પ્લાન્ટ, સુપર માર્કેટ અને એશિયાના સૌથી મોટા મોબાઇલ નેટવર્ક જિયોને કંટ્રોલ કરે છે. બ્લૂમબર્ગના બિલિયોનેર ઇન્ડેક્સ અનુસાર મુકેશ અંબાણીની કુલ વ્યક્તિગત સંપત્તિ 53 અબજ ડોલર છે જે તેમને એશિયાના સૌથી ધનિક વ્યક્તિ તરીકેનું ગૌરવ આપે છે. વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી પછી તેમને ભારતના સૌથી શક્તિશાળી નાગરિક તરીકે પણ માનવામાં આવે છે.

લગ્ન શરૂ થતાં જ મુકેશનો નાનો ભાઈ અનિલ અંબાણી પણ મહેમાનોને આવકારવા લગ્ન સમારોહમાં જોડાયો હતો. સંપૂર્ણ વિશ્વાસ સાથે નાના ભાઈએ બધી જ પારિવારિક ફરજો નિભાવી. ઉપસ્થિત મહેમાનો પણ આથી સંતુષ્ટ હતા. અનિલ અંબાણીએ આકાશને લગ્ન અને અન્ય કાર્યો દરમિયાન કેવી વર્તણૂક કરવી તે અંગેની કેટલીક ટીપ્સ આપી હતી. લગ્ન તે સમયે થઈ રહ્યા હતા જ્યારે અનિલ અંબાણીને કોર્ટમાં કેસ હાર્યા પછી દસ દિવસમાં 80 મિલિયન ડોલરનું દેવું ચૂકવવાનો આદેશ આપવામાં આવ્યો હતો. તે પણ નક્કી હતું કે જો તે સમયસર રકમ જમા કરાવવામાં નિષ્ફળ જશે તો તેને જેલમાં જવું પડશે.

કોઈ પણ ભારતીય ઉદ્યોગ સમુદાય સામે આ સૌથી મોટો દંડ માનવામાં આવતો હતો. તે જ સમયે, મુકેશ અંબાણી અને અનિલ અંબાણી ઘણા અઠવાડિયાથી તેની વચ્ચે કેવી રીતે વ્યવહાર કરવો તેની ચર્ચા કરી રહ્યા હતા. અંતે, બંનેની માતા કોકિલાબેને દરમિયાનગીરી કરી અને મોટા ભાઈને અંતિમ સમાધાન શોધવા કહ્યું કે જે બંને ભાઈઓ અને અંબાણી પરિવારની પ્રતિષ્ઠાને નુકસાન ન પહોંચાડે. પરંતુ મુકેશ તેના દેવાદાર ભાઈને જેલમાંથી બચાવવાના મૂડમાં નહોતો. કારણ કે બદલામાં અનિલે કોઈ કોલેટરલ આપ્યું ન હતું.

બંને ભાઈઓ વચ્ચેની છેલ્લી મિનિટની વાતચીતને ભારતીય બિઝનેસ જગતના ઇતિહાસમાં એક કુટુંબમાંથી છુટા પડવા અને બચવા તરીકે યાદ કરવામાં આવશે. અંબાણી બંધુઓએ એક બીજાના ભાગીદાર તરીકે કારકિર્દી શરૂ કરી હતી. જેનું નામ અનિલ અંબાણીએ એક વિચાર અને બે સંસ્થાઓ રાખ્યું હતું. પરંતુ ધીરુભાઇ અંબાણીના અવસાન બાદ બંને ભાઇઓ વચ્ચે ટકરાવ વધી ગયો હતો. શરૂઆતમાં, તેઓએ તેમના સંબંધિત વ્યવસાય સામ્રાજ્યોને અલગ કર્યા અને પછીથી એક બીજાના વ્યવસાયિક દુશ્મન બન્યા. ત્યારથી, આ બંને ભાઈઓ વચ્ચેની દુશ્મની ભારતના અર્થતંત્રના ઇતિહાસમાં ક્યારેય ન ભૂલાય તેવો અધ્યાય બની ગયો છે.

વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ હિંદુ રાષ્ટ્રવાદના નેતા તરીકે 2014માં દેશનું શાસન સંભાળ્યા પછી મુકેશ અંબાણીનું નસીબ અચાનક વધવા લાગ્યું. જ્યારે અનિલ અંબાણી સહિત અન્ય ઉદ્યોગપતિઓની સંપત્તિ અને વ્યવસાય ઘટવા લાગ્યા. આ અંગે જ્યારે અનિલ અંબાણી, મુકેશ અંબાણી અથવા તેમની કંપનીઓના વડાઓ પાસેથી કોઈ કોમેન્ટ માંગવામાં આવી ત્યારે કોઈએ પ્રતિક્રિયા આપી ન હતી. કોર્ટની તારીખ સુધી બંને ભાઈઓ વચ્ચે સમાધાન થઈ શક્યું ન હતું. જોકે અંબાણી પરિવારને નજીકથી જાણતા લોકો એમ કહેતા રહ્યા કે બંને ભાઈઓ વચ્ચે વાતચીત સ્વચ્છ વાતાવરણમાં થઈ રહી છે, પરંતુ ઉદ્યોગ સાથે સંકળાયેલા સૂત્રોનું માનવું છે કે આ કંઈ નથી. બાદમાં અનિલ અંબાણીએ મુકેશ અંબાણીની મદદ માંગવી પડી.

શરૂઆતના દિવસોમાં, મુકેશ મોટાભાગની સાંજે ઘરે હિન્દી સિનેમા જોતા. જ્યારે અનિલ અંબાણી સારી રીતે તૈયાર થઇ સારા શૂટ અને સારી હેરસ્ટાઇલમાં રહેતા હતા. સાથે જ અનીલે બોલિવૂડના દિગ્ગજો સાથે મિત્રતા કરવાનું શરૂ કર્યું. તે ક્યારેક તેઓને કોર્પોરેટ જેટમાં લિફ્ટ આપતો. જ્યારે અનિલ અંબાણીએ 31 વર્ષની વયે ટીના સાથે લગ્ન કર્યા હતા, ત્યારે તેમના માતાપિતાએ જાહેરમાં આ લગ્ન અંગે નારાજગી વ્યક્ત કરી હતી. એક તરફ, મુકેશ અંબાણી જાહેર કાર્યક્રમોમાં ભાગ્યે જ જોવા મળ્યા હતા, બીજી તરફ, અનિલ અંબાણી લગભગ દર વર્ષે રિલાયન્સ હેડક્વાર્ટરમાં પત્રકારો સાથે વ્યસ્ત રહેતા હતા. તેઓ કંપનીની દશા અને દિશાની ચોકમાં ઉભા રહી ચાટ ખાતા ખાતા પણ કરી લેતા હતા.

બંને ભાઈઓએ ઉમરને ધોરણ બનાવ્યું અને તે મુજબ મુકેશ રિલાયન્સના ચેરમેન અને અનિલ વાઇસ ચેરમેન બન્યા. ધીરે ધીરે, આ બંનેમાં તિરાડો વધતી ગઈ. બધાને લાગ્યું કે બંને પોતપોતાના સ્તરે સ્વતંત્ર નિર્ણય લઈ રહ્યા છે. અનિલ અંબાણીએ તેમની સલાહ લીધા વિના વીજ ઉત્પાદન પ્રોજેક્ટની જાહેરાત કરી ત્યારે મુકેશ સૌથી વધુ ગુસ્સે થયા. અનિલ અંબાણીને ત્યારે ગુસ્સે ભરાયા હતા જ્યારે મુકેશ અંબાણીએ રિલાયન્સના શેર અને તેના મેનેજમેન્ટમાં કુટુંબનો હિસ્સો કહ્યા વિના રી-સ્ટ્રક્ચર કર્યો હતો. મુકેશે પોતાને એક નિર્વિવાદ બોસ માનવાનું શરૂ કર્યું. જ્યારે અનિલ પોતાને કોઈથી ઓછું માનતા ન હતા.

રિલાયન્સના બોર્ડ દ્વારા દરખાસ્ત પસાર કરાઈ ત્યારે ધીરુભાઇના મૃત્યુના બે વર્ષ બાદ બંને ભાઇઓ વચ્ચેની તકરાર જાહેર થઈ હતી. એવું કહેવામાં આવતું હતું કે અનિલ અંબાણી હવે ચેરમેનના અધિકાર હેઠળ તમામ કામ કરશે. અનિલ સાથે સંકળાયેલા વ્યવસાયિક મિત્રોના જણાવ્યા મુજબ અનિલને આ વાત ખટકી ગઈ અને અપમાન માન્યું. આનાથી અંબાણી પરિવારમાં એક પ્રકારે ગૃહયુદ્ધ શરુ થઇ ગયું.

કેટલીક વાર અનિલ અંબાણી ફિલ્મના સ્ક્રીન માટે મુંબઇના તમામ ચુનંદા લોકોને તેમના ઘરે બોલાવતા હતા. જ્યારે મુકેશ તમામ બાબતોથી દૂર હતા. આ સિલસિલો દસ વર્ષ સુધી ચાલુ રહ્યો. પરંતુ પછીથી અનિલે ધંધામાં મુશ્કેલીઓ શરુ થઇ. પાવર પ્રોજેક્ટ્સ નિષ્ફળ થવા લાગ્યા. તેઓએ ફરીથી રાષ્ટ્રીય સ્તરે મોબાઇલ નેટવર્ક સ્થાપિત કરવું પડ્યું. તે જ સમયે, મુકેશ અંબાણીની કંપની, જે તે સમયે 40 અબજ ડોલર કમાતી હતી, તેમણે આમાં એક તક જોઈ. આ તે સમય હતો જ્યારે મુકેશની નજર ટેલિકમ્યુનિકેશન્સ બિઝનેસ પર પડી.

મુકેશની વ્યૂહરચનાથી વાકેફ વ્યક્તિ અનુસાર, તે જાણતો હતો કે જિયો તેના ભાઈની ટેલિકોમ કંપનીને કચડી નાખશે. આ વ્યક્તિના કહેવા મુજબ, મુકેશ અંબાણીએ અનિલને નાના ભાઈ તરીકે નહીં પરંતુ હરીફ તરીકે જોયો હતો. પરિણામ એ આવ્યું કે જિયો આકાશને આંબી ગઈ અને રિલાયન્સ કમ્યુનિકેશને 2019માં નાદારી માટે અરજી કરવી પડી. આ કેસ કોર્ટમાં પહોંચ્યા પછી ઉદ્યોગપતિ તરીકે અનિલ અંબાણીની છબીને કલંકિત કરવામાં આવી હતી. અનિલને કસ્ટડીમાં લેવામાં આવે તે પહેલાં સમાધાનનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો હતો અને બંને ભાઈઓ સોદો પર પહોંચ્યા હતા.

ગયા વર્ષે, જ્યારે મોદી સરકારે મુસ્લિમ બહુમતી ધરાવતા કાશ્મીર રાજ્યમાંથી વિશેષ રાજ્યનો દરજ્જો છીનવી લીધો હતો, ત્યારે જ રિલાયન્સે ત્યાં રોકાણની શક્યતાઓને શોધવા માટે તેના ટોચના 25 અધિકારીઓને જમ્મુ-કાશ્મીર મોકલ્યા હતા. મુકેશ હંમેશાં તે જ પહેલ કરે છે જેનો સમાવેશ મોદીની રાષ્ટ્રવાદી નીતિઓમાં થાય છે. મુકેશની ધંધાકીય વર્તુળોમાં સફળતાથી લોકોમાં આનંદ અને ડર બંનેનું વાતાવરણ સર્જાયું છે. મુંબઈમાં તાજેતરમાં સમાપ્ત થયેલી બેઠકમાં એક ખૂબ મોટા વકીલે ભારતના સૌથી ધનિક વ્યક્તિ વિશે ટિપ્પણી કરવાનો ઇનકાર કરતાં કહ્યું કે દિવાલોને પણ કાન છે.